Ẩm thực cung đình là một trong những nét đặc sắc rất riêng của ẩm thực cố đô Huế bên cạnh ẩm thực dân gian. Ẩm thực cung đình Huế từ xưa nổi tiếng bởi sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong cách trang trí, bày biện các món ăn, tạo nên nét độc đáo không phải nơi nào cũng có. Lịch Sử Hình Thành Và Phát Triển Của Ẩm Thực Cung Đình Huế Ẩm thực cung đình Huế chịu ảnh hưởng từ những luồng văn hóa của nhiều cộng đồng người khác nhau trong thời kì khai hoang, mở cõi. Đó là sự kế thừa của phong cách ẩm thực miền Bắc từ thời nhà Lý (1069), nhà Lê (1306) và đặc biệt là từ năm 1558, chúa Nguyễn và tuỳ tùng đã vào trấn thủ Thuận Hoá. Hay được bổ sung cách chế biến món ăn của người phương nam từ thời vua Gia Long. Và ẩm thực cung đình Huế được làm phong phú bằng nét riêng trong ẩm thực Champa xưa. Với sự phát triển rực rỡ của các triều đại phong kiến và là nơi sinh sống của các bậc đế vương, công hầu khanh tước tại vùng cố đô này, đã tạo nên những quy cách chuẩn mực đầy tinh tế trong phương thức chế biến món ăn Huế. Các món ăn cung đình Huế lúc đầu là do truyền lại từ đời này sang đời khác, sau các sứ thần khi đi sứ về, họ cung tiến vua những món ăn lạ và ngon. Món nào đặc biệt sẽ được liệt vào danh sách rồi truyền tiếp sang đời sau, cứ thế, món ăn cung đình Huế trở nên phong phú và đa dạng hơn. Khi triều đại phong kiến suy vong, ẩm thực cung đình bắt đầu được truyền bá ra ngoài và phát triển rực rỡ dựa trên nền tảng ẩm thực dân gian. Người Huế chế biến món ăn rất khéo léo, màu sắc hấp dẫn, trình bày cuốn hút, coi trọng “chất” hơn “lượng”. Mỗi món ăn đều mang triết lý âm dương và nhân sinh quan sâu sắc của người dân vùng cố đô. Đặc biệt, sự hài hòa trong gia vị hay nguyên liệu rất được chú trọng để món ăn không chỉ ngon mà còn tốt cho sức khỏe người dùng. Nếu có dịp thưởng thức qua các món như nem Huế, tôm chua – thịt luộc, bún bò, cơm hến, bánh canh… hay các loại bánh bèo, bánh nậm… bạn sẽ cảm nhận có chút gì đó cao sang, tinh tế dù được chế biến từ những nguyên liệu hết sức dân dã. Những Đặc Trưng Của Ẩm Thực Cung Đình Huế Khi chế biến món ăn cung đình, các đầu bếp hoàng gia thường chú trọng nêm gia vị nhiều lần nhằm đảm bảo mùi vị vừa miệng, lại giữ được chất tươi nguyên của thực phẩm. Ngoài ướp gia vị vào nguyên liệu, đầu bếp cần nêm bổ sung lúc thức ăn đang sôi. Sau khi tắt bếp cần nêm lại một lần nữa và cuối cùng khi bày thức ăn ra dĩa cũng phải nêm lại lần nữa. Một món ăn cung đình khi dâng lên các bậc vua chúa phải được nêm nếm gia vị không dưới ba lần để đảm bảo món ăn mang hương vị ngon nhất, đậm đà nhất. Có nhiều quy tắc, luật lệ, nghi thức được đề ra trong ẩm thực cung đình Huế từ việc cung ứng thực phẩm, chế biến, phục vụ, cách sắp xếp bàn ăn, kiểu chén đĩa… Theo ghi chép, mỗi bữa ăn của vua Minh Mạng, Đồng Khánh, Khải Định phải có từ 35 đến 50 món, trong đó phải có một vài món thuộc bát trân (tám món quý nhất gồm: Nem công, chả phượng, da tây ngưu, bàn tay gấu, gân nai, môi đười ươi, thịt chân voi và yến sào). Từng món được múc ra tô, đĩa rồi đặt trong các quả hộp bằng gỗ sơn son thiếp vàng. Trong cung đình Huế có nhiều loại yến tiệc và mỗi hình thức đều có thực đơn riêng. Chẳng hạn như, tiệc cỗ tế lớn có 161 phẩm vị (món ăn), tiệc cỗ trân tu có 50 món ăn, tiệc cỗ ngọc soạn có 30 món ăn, tiệc cỗ chay hạng nhất có 25 món, tiệc cỗ chay hạng nhì có 20 món. Bên cạnh đó, nguyên vật liệu sử dụng để chế biến phải là loại thượng hạng, những đặc sản từ nhiều địa phương trong và ngoài nước dâng tiến. Tất cả các món ăn cung đình đều phải được trang trí thật đẹp mắt, nhỏ gọn, dễ gắp, bày biện xếp đặt món ăn ra mâm, bàn, đĩa, tô bát cũng phải có quy tắc ngay ngắn, cân đối, hài hòa về màu sắc… Ẩm thực cung đình Huế được ăn bằng mắt, bằng mũi trước khi ăn bằng miệng. Điều này thể hiện rất rõ qua dĩa thức ăn được trang trí bằng những loại rau dưa, củ quả cắt tỉa tinh vi với hình ảnh sống động, kèm theo tên gọi mỹ miều. Ẩm thực cung đình Huế chính là phần tinh túy của ẩm thực Việt Nam cần được tôn vinh, bảo tồn và phát huy. Bởi đó không chỉ là nghệ thuật chế biến món ăn mà còn ẩn chứa quan niệm sống, triết lý tư tưởng và cách thể hiện tính cách của người Huế nói riêng và người Việt nói chung. 8 Món Ăn Trân Quý Nhất Cung Đình Huế 1. Nem Công Nem công là món ăn đầu tiên trong bát trân. Nem công được làm từ thịt đùi công giã mịn, ướp với riềng, tỏi, tiêu, … Điểm khác biệt của món nem công so với hàng nghìn món ăn khác là nem công được để lên men vi sinh và tự chín chứ không cần nấu nướng. Khi ăn nem công, các dưỡng chất từ thịt công hấp thụ vào máu có khả năng giải độc tố rất tốt. Món ăn này được xem là phương thức “cải tử hoàn sinh” cho các vua chúa trước những cuộc ám sát tranh giành quyền lực. 2. Chả Phượng Bạn đã từng nghe nói tới loài chim phượng hoàng trong truyền thuyết? Chim phượng là loài chim quý hiếm, chỉ sống ở núi cao nên rất ít người có cơ hội nhìn thấy. Ấy vậy mà chim phượng lại là một trong tám món ăn được xếp vào hàng cực phẩm của đặc sản cung đình Huế. Món chả phượng được làm từ chim phượng giã mịn, nêm gia vị phù hợp rồi gói kín bằng lá chuối, sau đó đem hấp chín. Thịt chim phượng có các chất dinh dưỡng, giúp bảo vệ ngọc thể của các vua chúa. 3. Da Tây Ngưu Tây ngưu là loài thú còn có tên khác là tê ngưu có hình dạng xấu xí, chỉ sống trong rừng sâu, ăn toàn các loại cây cỏ có gai. Da tây ngưu rất cứng, dày, chỉ có một đám da rất mỏng ở nách, đây được coi là điểm “tử huyệt” duy nhất giúp “thợ săn” hạ gục nó về làm thịt. Lấy phần da nách đó, ngâm nước cho mềm, nấu thành món ăn ngon, bổ dưỡng. 4. Bàn Tay Gấu Gấu là loài thú vật to lớn có cổ dài, chân cao, đi được bằng 2 chân. Gấu đực gọi là bi, gấu cái gọi là hùng. Gấu rất mạnh, có thể dùng 2 chân trước nâng cả một tảng đá lớn. Chúng rất giỏi leo cây, thích ăn mật ong, có khả năng ngủ đông cực kì lâu. Lúc đói hay trú đông, chúng có thể liếm bàn tay (hai chân trước) để sống khi không có thực phẩm ở trong hang mà không cần ra ngoài. Vì vậy, bàn tay gấu được xem là món ăn ngon, bổ dưỡng, sạch sẽ và thượng hạng được các vua chúa thời xưa ưa chuộng. Gấu cũng tượng trưng cho sức mạnh và quyền uy nên được liệt vào danh sách Bát trân nhằm tăng cường sức mạnh cho bậc đế vương, khẳng định vương quyền. 5. Yến Sào Yến là tổ của loài chim hải yến (én biển). Trên thế giới chỉ có 8 quốc gia may mắn có yến sào, trong đó có Việt Nam nên đây là một nguyên liệu cao cấp và vô cùng quý giá. Yến sào có nhiều loại như yến huyết, quan địa, bài, mỗi loại đều có giá trị dinh dưỡng cao nên được dùng để chế biến các món ăn trong cung đình như chè yến, chè yến sào hạt sen, yến thả, bồ câu tiềm yến sào, … Yến sào có công dụng bồi bổ thần kinh, giãn gân cốt, chữa bệnh kiết, chống suy nhược và kéo dài tuổi thọ. Ngoài ra, trong danh sách bát trân còn có các món như da tây ngưu, bàn tay gấu, gân nai, môi đười ươi, thịt chân voi, yến sào. Đây là những món ăn cung đình đặc sắc mà ai cũng muốn nếm thử một lần trong đời. Thế nhưng ngày nay, bát trân đã bị thất truyền do một số loài đã tuyệt chủng, hoặc nếu còn thì đều là những động vật quý hiếm cần được bảo vệ và giữ gìn. Chỉ còn yến sào, nem công, chả phượng là phổ biến và dễ dàng thưởng thức được. 6. Gân Nai Nai lớn hơn hươu, là loài quý hiếm, được dùng để chế biến các món ăn cung đình xưa. Giống nai đực có gạc, vào tiết hạ chí, nai đực thường rụng sừng, sừng non của nai gọi là lộc nhung, là một vị thuốc có tác dụng tráng dương, bổ thận, tăng sinh lực, ổn định sức khỏe. Gân nai là loại nguyên liệu vô cùng quý, công đoạn chế biến thì cầu kỳ. Khi làm thịt nai, dùng lửa thui đùi nai, cạo sạch lông rồi cho vào nước luộc mềm, dùng dao nhọn xẻ tách gân ra khỏi phần bắp thịt; gân nai được cho vào phiêu trong nước có ít muối và dấm để làm trắng. Khi gân mềm thì cắt khúc, hầm chung với các nguyên liệu như tôm khô, măng củ đậu, chả lụa,..trong nước hầm gà đã lọc qua cho trong. Khi các nguyên liệu đã chín mềm thì nêm thêm gia vị cho vừa ăn. Gân nai là món ăn rất ngon và là món thứ 6 trong ẩm thực bát trân. 7. Môi Đười Ươi Môi đười ươi là món thứ 7 trong bát trân. Đười ươi thuộc hàng khỉ nhưng lớn, có thể đi bằng 2 chân như người, ưa sống trong hang núi, không đi theo một đường nhất định. Muốn bắt được đười ươi, các thợ săn phải lừa đặt be rượu và các đôi dép da trên đường chúng đi qua. Đười ươi là loài hay bắt chước nên thích uống rượu rồi mang dép như người; chúng sẽ bị say khướt và đi siêu vẹo nên người săn thú có thể dễ dàng bắt được. Môi là bộ phận quý nhất của đười ươi. Môi ngon, dùng chế biến các món sơn hào dâng vua chúa. 8. Thịt chân voi
Voi là loài thú 4 chân với thân hình to lớn. Người ta thường chuộng ngà voi còn thịt voi rất nhạt nhẽo. Tuy nhiên ít người biết rằng ở bàn chân voi có một lớp thịt gân mềm, dùng chế biến món ăn rất ngon. Chân voi là thực phẩm rất khó kiếm nên chỉ dành để dâng vua “ngự thiện”. Thịt chân voi cũng là món ăn cuối trong 8 món ăn thượng hạng Bát trân cung đình Huế. |
Ẩm thựcNền ẩm thực Việt Nam đang chờ đón bạn đến khám phá và thưởng thức đó. Danh sách
All
|